اخلاق باور (بررسی تحلیلی رهیافت ویلیام کلیفورد)

بحث از نسبت بین داده های وحیانی و یافته های انسانی، یکی چالشی ترین و تأثیرگذارترین مسأله های معرفتی و فلسفی بشر بوده است و ایده ها درباره آن در طیف گسترده ای از تضاد کامل تا تأیید و همنوا بودن آن دو مطرح شده است. در قرن نوزدهم که قرن الحاد و لاادری گری نام گرفته است، ویلیام کلیفورد ایده «اخلاق باور» را مطرح کرد که براساس آن، اعتقاد به چیزی بدون فراهم آوردن قرائن و شواهد کافی، امری خطا و اخلاقاً نادرست شمرده می شد! او این مسأله را طی مقاله ای منتشر نمود و تحولی در معرفت شناسی معاصر ایجاد کرد. این پژوهش سعی می کند در خلأ تحقیقی مستقل و جامع به زبان فارسی درباره این نظریه، به تفصیل و تحلیل آن بپردازد. فهم درست از اخلاق باور، مبتنی بر تبیین مفاهیمی مانند قرینه گرایی، وظیفه گرایی، درون گرایی، اراده گرایی و مفاهیم متقابل آنهاست که این پژوهش به آنها می پردازد. مقاله کلیفورد که حول سه قسمت اصلیِ اهمیت تحقیق درباره باورها، ارزش مرجعیتِ علمی دیگران در پذیرش گفته های آنها و محدوده های استنتاج است، به صورت تفصیلی گزارش شده و سعی بر آن بوده است تا سیر منطقی و نحوه چینش اجزای آن نمایان گردد. کتاب ها و مقاله های متعددی در نقد و دفاع از اخلاق باور به نگارش درآمده که نقدها در سه دست? نقد مبانی، نقد روش و فرآیند استدلال و نقد بر نتایج جای می گیرند. بعضی از این نقدها که در جهت ایمان گرایی و خردگریزی باورهای دینی یا کم مهری به گوهر قدسی عقل و نیز از نگاه درون دینی مسیحی است، مقبول نمی افتد؛ اما عقلانیت حداکثری کلیفورد که شامل همه باورهای جزئی و ساده می شود و اینکه همه باورها دینی باید مستقیماً از عقل و استدلال عقلی نشأت بگیرند و برای همگان اثبات شده باشند نیز امری بی مبنا و فوق طاقت است. با این همه، رویکرد انتقادی کلیفورد به پذیرش بی رویه باورها و تقویت خوی زودباوری، امری پسندیده است. در مجموع می توان چهار محور کلی و اصلی برای مقاله کلیفورد برشمرد: قرینه گرایی و وظیفه گرایی، حداکثری بودن در این فرآیند، غیراخلاقی بودن تخلف از آن و نبودن این ملاک در باورهای دینی. ادعاهای اول و سوم، با توضیحاتی قابل پذیرش است؛ اما ادعاهای دوم و چهارم مقبول نیست. این موضوع هنوز جای پژوهش های مستقل دارد و مخصوصاً نگاه درون دینی اسلامی به آن، ثمرات مبارکی خواهد داشت.